Ndayo-Tsira Ya VhudifariBooklet on premarital guidance for advising teenage girls (in Tshívenda)by Hanna Steffens (nee Lechler), January 1997 |
Download booklet as PDF
(requires Acrobat Reader) Download booklet as Word File (requires Microsoft Word) |
This booklet on Premarital Guidance originated from seminars with Lutheran church-women of ELCSA Northern Diocese Divhula/Lebowa Circuit 1965. It was meant as a preparatory guide for them advising teenage girls at congregational level on how to approach womanhood and Christian family life. I thank Mrs. Judith Masekela for assisting me in many ways. As I have been asked frequently to re-edit this booklet, I am commending it to those who are concerned about keeping up Christian values and behaviour amongst the young generation. To this end I have lightly revised it. TSHI RE NGOMU: |
|
|
|
MARANGAPHANDAHa vhasidzana vha khomba! Bugu hei i funa u vha khonani yanu. Musi ni tshi aluwa, ni na mbudsiso nnzhi mbiluni dzanu. Ni funa u wana phindulo, hone hunzhi a ni i wani. Musi ni tshi aluwa tshanduko ine ya vha hone muvhilini wanu a ni i pfesesi. Milayo ila ye vha kale vha aluswa ngayo a i tsha ni fanela, ngauri ni vhatendi na tshifhinga tsho tshanduka. Maitele o shanduka. Ndi hune vhasidzana vhanzhi vha sa tsha divha uri vha nga fara ndila ifhio. Bugu hei i funa u ni farisa uri ni wane ndivho ine na fanela u vha nayo. Zwi fhiraho zwothe ndi uri i ni sumbedza uri ni nga tshila hani zwavhudi musi ni sa athu u vhingwa na uri ni nga di-lugisela hani duvha heli lihulwane la u vha na muta. Hu na vhanzhi vhe nga u shaya ndivho na lutendo na lufuno na mututuwedzi vha pambuwa ndilani hei ye Mudzimu a ri khethela. Vhunga zwo ralo kereke yanu i khou funa u ni farisa nga NDAYO-TSIRA YA VHUDIFARI, uri ni kona u fara ndila ya tshedza, ni pfesese uri no khethelwa vhutshilo ha mbofhololo nga ipfi la Mune washu Yesu Kristo. A ni koni u tanganya milayo ya vho dzhenaho zwikolo zwa Vha Venda vha kale na zwa tshitendi kathihi. Ni vhale bugu hei zwavhudi nga mbilu ine ya tama u tanganedza mafhungo ngoho. Hune na kundwa u pfesesa ni vhudzise mme anu kana vhomme anu lutendoni vhane vha ni sumbedza ndila. |
|
|
|
I. U DZHENA VHANWENI NDI MINI?A ni athu u vha vhasidzana, hone ni do vha vhasidzana. A si kale no vha ni vhana. Zwino ho da zwiswa, a ni tshe vhana, ni ndilani ya u vha vhasadzi. Hone a ni koni u vha vhasadzi nga duvha lithihi, Ni fanela u vha na tshifhinga tshilapfu tsha u dzhena vhanweni tsha u vha musidzana muhulwane. Kha ri elelwe zwine ra vhona kha miri. Muri wa maungo u thoma u vhonala maluvha, hone nga linwe duvha maluvha a a fhufhurea a wela fhasi. Vhudziloni ha maluvha ra vho vhona maungo matuku-tuku. Ri divha uri a fanela u hula uri a vhe mitshelo yavhudi, nahone a fanela u vha na tshifhinga tsha u vhibva. Zwo ralo na kha musidzana wa khomba. U do vha musadzi nga linwe duvha, hone u fanela u vha na tshifhinga tshilapfu tsha u aluwa. Tshifhinga tshenetsho ndi tsha uri a vhibve. Ndi uri u a aluwa muvhilini, mihumbuloni na muyani uri a vhe musadzi o fanelaho sa musi Mudzimu o mu khethela zwenezwo. Vhanwe vha vho-inwi vha na thoni dza u vhudzisa dzimbudziso dzavho nga tshifhinga hetshi, ngauri ni vhona zwiphiri zwa vhutshilo. Ni di vhona vhakegulu vha tshi amba nga tshavho zwa mbebo. Musi vha tshi ni vhona vha fhumula, inwi na vho elekaya uri hu na tshiphiri khass mafhungo a u bebwa ha nwana. Vhahulwane nga u divha vhuhulwane ha mafhungo haya vha tou zwi amba nga tshiphiri, ngauri a vha funi zwi tshi sokou leludzwa na kha mbingnao zwo ralo.
Hone maduvha ano ho no vha na vhanwe vha sokou tamba nga mafhungo haya vha tshi amba nga maipfi a matamba vha tshi swaswa ngazwo. Zwino rine a ri tsha funa u tevhela na nthihi ya ndila hedzi mbili dze ra pfa:
Ri songo humbula uri ndi zwa mashika, ngauri zwa vhusadzi na u beba ndi zwifhiwa zwa Mudzimu. Zwe ene mune a sika ndi zwikhethwa. Kha Tshivenda ri an kuambele kwavhudi kwa uri: NDI MUTHU WA THOVHELA. Zwino-ha arali musadzi o vhifha muvhilini zwi amba mini? Zwi ri sumbedza uri uyu musadzi o huliswa, ngauri o fhatutshedzwa nga Mudzimu. O khathutshelwa ngae, ngauri u hwala zwithu zwiswa zwa vha vhutshilo vhuswa. Mbudziso dzothe dzi re kha vho-inwi, dzi kona u fhindulwa zwavhudi, arali dzi tshi fhindulwa tshedzani tsha Mudzimu. Vhunga ri tshi divha zwe Mudzimu a shuma kha muri uri u aluwe u anwe mishelo, Ene musiki washu u shuma zwothe muvhilini washu. Ri vhona mushumo mukhethwa wa Musiki washu ndanganoni ya munna na musadzi na mbeboni ya nwana muswa. Mafhungo a tevhelaho ni a vhale ni pfesese ni tshi livhuha Mudzimu ni tshi hulisa Musiki wanu, we a lugisa mivhili yashu zwavhudi-vhudi. Zwothe zwe a sika zwi sumba vhutolo hawe. A hu na muthu na muthihi shangoni lothe ane a kona u ita zwi no fana na mushumo wonoyu wa u sika muthu na u mu alusa uri a dovha a bebe nwana muswa. Ri tshi vhala enea mafhungo kha ri mu rende ri takalele vhutolo ha maanda awe.
Tsha u thoma ri funa u vhudzisa:
|
|
|
|
II. NWANA U BEBIWA HANI?
1. VHUTSHILO VHUSWA VHU THOMA HANI?
Vhutshilo vhunwe na vhunwe vhu bva kha mbeu.
Mbeuni ya mavhele zwine zwa ita lushaka lwa mavhele zwi ngomu. Hu thoma u mela mutomba, nga murahu mavhele a hula a rumbuwa ha bva luponze, ha kona u da tshikoli. Kha mbeu ya zwinoni zwo ralo-vho. Zwothe zwine zwa vhumba zwinoni zwo fhambanaho na zwinwe zwinoni zwa lushaka lunwe, zwine zwa zwi fhufhisa, vhuhulwane ha muvhili na muvhala wa mato zwi hone mbeuni. Kha muthu zwo ralo-vho. Kha mbeu thukhu-thukhu zwothe zwi hone zwine zwa do ita muthu onoyu o fhambanaho munwe na mbumbo yawe: kufhatele kwa mirado yawe na ningo yawe na tshifhatuwo tshawe - kana ndi mutukana kana ndi musidzana. Ndi vhutolo vhuhulwane vhune ra si kone u vhu pfesesa. Tshi kanukisa kha zwithu zwothe ndi uri vhabebi vhavhili tshiduna na tshisadzi zwi a todea uri hu kone u thomea vhutshilo ha tshithihi tshiswa. Zwo ralo kha tsiko yothe. Ni a zwi vhona arali musidzana o vha o bva kha khotsi awe fhedzi o vha a tshi do vha o dzhia khotsi awe fhedzi. Hone ngauri u na mme, u di vha dzhia-vho. Zwenezwo u fana navho vhothe a vhe muthu nga ethe. Munwe na munwe o fhambana na munwe. Hezwi ndi zwone zwine zwa kanukisa kha mulayo wa Mudzimu wa u isa vhutshilo kha mirafho na mirafho. Khamusi ni a divha uri maluvha a di bveledza hani. Muvula wa mbeu zwine zwa bva kha liduna zwa hwalwa nga notshi kana zwa vhudzulwa nga muya uri zwi kone u wela kha manwe maluvha zwa tangana na zwisadzi zwine zwa vha bogisini la mbeu. Zwenezwo zwikumbana zwituku zwi tangana na muvula wa zwiduna ha kona u vha na mbeu. Ni a divha ndila ine zwi mela zwa aluwa ngayo.
Kha zwinoni zwi shuma nga ndila nthihi. Hu na phambano nthihi khulwane. Tshinoni tsha tshisadzi tshi na zwikumbana zwituku-tuku ngomu muvhilini watsho.
2. MBEBELWE YA NWANA.
Tsiki kana mbumbo ine nwana a bva khayo ndi kuthu kutuku-tuku. Yo tukufhala lune ya nga lingana na thodzi ya nelete ine na runga ngayo. Mbumbo (tsiki) hei hune nwana a bvelela khayo ndi tsiki ya mme. Tsiki hei i aluwa i ngomu muvhilini wa mme kha mbumbelo.
3. MIVHILI YA VHANNA I FHAMBANA NA MIVHILI YA VHASADZI.Mbeu tshisadzi i re muvhilini wa mme ha koni u sokou thoma u aluwa e ethe a ita nwana. A aluwa u ita nwana musi o tangana na ila mbeu ya tshiduna i bvaho muvhilini wa khotsi. Vhuvhili havho khotsi na mme vha todea uri hu thome vhutshilo vhuswa. Musiki washu o dzula a lugia zwothe nga lufuno lwawe uri mbeu ya tshiduna i songo sokou xela, i tangane na mbeu tshisadzi uri dzi vhe na vhudzumbamo hune mbumbo nntswa ya kona u aluwa zwavhudi yo tsireledzwa. Vhudzumbamo hovhu ndi tshitanga tsha musadzi. Tshitanga tshi na mulomo mutsekene. Tshi kha khundu dza muthu wa musadzi. Muvhili wa munna wo vhumbwa nga ndila ine wa kona u ita uri mbeu ya tshiduna i kone u wana ndila ya u swika mudini (womb) wa musadzi. Arali mbeu ya tshiduna ya dzhena mulomoni wa mudi (vagina) wa musadzi henefho i tshimbila ya swika ngomu kha tshitanga (uterus) ya ya kha dziphaiphi (tubes). Henefho mbeu ya tshisadzi i nga tangana na yeneyo mbeu ya tshiduna ha vha u andedza yeneyo mbeu ya tshisadzi. Mbeu nthihi ya tshiduna i tangana na nthihi ya tshisadzi ha kona u vha na tsiki yo andedzwaho (fertilized egg). Mbeu ya tshisadzi ine ya pfi tsiki i vha hone kha dziphaiphi hedzi tshipida tsha nwedzi munwe na munwe. Hone a hu na muthu na muthihi ane a divha uri tshifhinga hetshi ndi tshifhio. Zwenezwo a si misi yothe hune mbeu ya tshiduna ya wana mbeu ya tshisadzi musi yo dzhena kha mudi.
Mbeu tshisadzi yo anededzwaho (mbumbo) i tshimbila na dziphaiphi ya dzhena kha mbumbelo ho lugiselwaho u vhulunga mbumbo. Zwino vhunga hu tshi khou todea malofha manzhi a tshi todea uri a fushe nwana zwenezwo a hu tshe ha u tamba ha nwedzi munwe na munwe.
4. NWANA U ALUWA HANI?Mbumbo yo andedzwaho i a hula nga zwituku na zwituku hu tshi vhumbwa mirado yothe ya muvhili na zwothe zwi re muvhilini. Nwana u fushiwa nga malofha a mme awe a no bva kha ngozwi a tshi dzhena thamboni ya mukombo wa nwana. Mushumo hoyu wa u aluwa ha nwana muvhilini wa mme awe u dzhia minwedzi ya thahe (9), ndi hone nwana a konou bebwa. Nga tshifhinga hetshi huna tshanduko nnzhi muvhilini wa mme henefho hune nwana a khou aluwa e hone. Mudi u a tatamuwa u itela nwana vhudzulo vhune a dzula hone ngauri u khou aluwa. Nga murahu ha minwedzi mitanu kana mina hoyu nwana ane a khou aluwa u a thoma u tsukunyea a tshiraharaha a tshi rembuluwa. Ndi zwone zwine mme a divha ngazwo zwauri nwana u khou tshila. Nwana uyo a aluwaho u fanela u vha na zwiliwa henefho muvhilini wa mme-awe. O farakanywa na mme nga ludali lulapfu. Ndi nga lutsinga lwonolwo lwa mukombo hune nwana a wana muya na zwiliwa zwa u mu fusha. Zwino ni a zwi vhona zwauri a ri todi zwiliwa zwo fanelaho musi ro no bebwa fhedzi zwi todea-vho na musi ri sa athu u bebwa ri kha di aluwa mivhilini ya vho-mme ashu. Mudzimu o vhumba musadzi nda ndila hei ine a kona u itela nwana vhudzulo muvhilini wawe. Mudi wa mme u a tatamuwa uri nwana a tshi aluwa a wana vhudzulo. Hezwi zwi ni farisa u divha uri ndi ngani muvhili wa musadzi u tshi vhonala wo ralo musi nwana a tshee muvhilini wawe. Nwana u ya ntha na fhasi ngomu muvhilini wa mme musi a sa athu u bebwa.
Nga mulandu wa mushumo hoyu une wa itea kha mme hu todea uri a vha na zwiliwa zwavhudi zwi fhataho muvhili musi a tshi kha di lisa.
5. U DA HA NWANA SHANGONI.Nga murahu ha minwedzi ya thahe (9) nwana u do vha o no aluwa o no swika uri a bvele nnda shangoni a bebwe. Nwana hoyu a tshi bebwa u na ndila ine a bva ngayo. Ndila hei i a vulea nga yothe uri nwana a bvelela nnda. 6. U VHA HONE HA MAFHATA.Zwi a konea uri hu andedzwe mbeu tshisadzi nthihi musi i tshi thoma u aluwa i ita zwipida zwivhili ha vha u ita vhana vhavhili, vhenevho vha u ralo vho vha vha mbeu nthihi (vhasidzana kana vhatukana), nahone vha tou u fana vhukuma vha nga muthu muthihi. Kanzhi vhathu a vha koni na u vha divha nga u fana havho. Nga tshinwe tshifhinga mme a nga vha na tsiki mbili ye ya andedzwa nga khathihi ha vha u ita vhana vhavhili nga khathihi avho vha nga di fhambana nga tshivhumbeo na nga mbeu (sex), ngauri vho bva kha tsiki mbili dzo fhambanaho. Vha di tou fana-vho sa musi vhe vhana vha musadzi muthihi. 7. MME U FANELA U LONDWA ZWAVHUDI NGA TSHIFHINGA TSHA U BEBA NWANA.Musi nwana o no bebwa u vha a kha di vha o vhofhekanywa na mme awe nga lula lutsinga lwa mukambo, lwe ra lu vhala kalenyana. Zwino ngauri nwana u vho kona u tshila nga ethe lula ludede lwo mu farakanaho na mme-awe lu fanela u tuswa. Hoyu ndi mushumo wa vhaongi vhane vha tsheula nwana. Zwi itwa nga vhone ngauri vho funzwa maitele. Ngauri vhomme vha fanela u vha na u londwa zwavhudi nga tshifhinga hetshi. Vha fanela u ya vhuongeloni hune vha nga wana thuso yeneyo kana clinic. Kha minwedzi hei ya thahe (9) ya musi nwana a tshi khou aluwa muvhilini wa mme awe, mme u fanela u di ita a tshi vhonana na vhaongi uri a dzule a tshi divha uri zwothe zwi khou tshimbila zwavhudi. 8. DAKALO LA MME.Zwino ni nga zwi vhona uri ndi ndivhuho nngafhani kha vho-mme nge vha fhiwa maanda haya a u sika. Ndi dakalo. Ndi dakalo lingafhani line la vha hone kha musadzi musi a tshi fara nwana wawe wa u thoma.
Mme wa mutendi u divha uri Mudzimu we a sika hoyu nwana muswa u a kona u mu tsireledza.
Vhabebi vha vhakriste vha tanganedza nwana muswa sa tshifhiwa tshihulwane tshi bvaho zwandani zwa Mudzimu a tshilaho. Nge vha divha hezwi vha sumbedza ndivhuho nga u tavhanya vha mu isa ndovhedzoni a tshe mutuku-tuku uri tshilidzi tsha Muphulusi wawe tshi dzhene khae. Khanzhi nwana wa vhatendi u wana dzina line la sumbedza tshilidzi hetshi tsha Mudzimu. 9. MBUDZISO DZINWE KHA MAFHUNGO A U BEBA:
Vhanwe vha ri: Muumba a nga si kone u vha na nwana. Arali musidzana o no dzulesa, ha koni u beba naho o vhingiwa. Haya mafhungo ndi ngoho naa?
Hone ni elelwe uri nwana o bebiwaho ndi tshifhiwa tsha Mudzimu a tshilaho. Ene ndi munei wa tshifhiwa hetshi. A zwi koni u kombetshedzwa nga muthu, ndi phathutshedzo yawe. 10. KHA RI RENDE MUSIKI WA VHUTSHILO VHUSWARo vhona uri u aluwa ha nwana muvhilini wa mme-awe ndi tshiphiri tshihulwane tshine tshi si kone u talutshedzwa nga maipfi. Hafha ri vhona maanda na vhuhulwane na lufuno lwa Musiki washu. Davida a tshi elekanya tshiphiri tsha u sikwa ha muthu muswa o ri a tshi hulisa Mudzimu a ri: "Ndi Iwe wa we mbumbela luvalo, wo ndudzanya ndi sathu u bebwa. Ndi u livhuha nge wa mbumba lwa vhutolo, mishumo yau i a kanukisa, muya wanga u elekanya zwithu zwihulu. Marambo anga wo a vhona zwila ndi kha di sikiwa ndo dzumbiwa, ndi kha di lukiwa ndi tshiphirini fhano shangoni. Mato au o zwi vhona ndi kha di vhumbea, buguni yau ho vha ho no nwalwa zwothe; maduvha o vha o no vheakanywa, na lithihi lau li sathu u vha hone." (Dzipsalme 139:13-16) Zwi sumbedza mini? Mbumbo ya nwana a tshe mutuku-tuku, rine ri nga ri, a si muthu, hone Mudzimu a tshilaho o m u nea mbumbo hei nga lufuno lwawe, a mu khethela vhutshilo vhu sa fheli. Naho a ri koni u pfesesa vhutolo honoho, tshashu ndi u khoda vhuhulwane ha lufuno lwa Musiki washu ane a di vhofhekanya na rine vhatuku-tuku. |
|
|
|
III. MUVHILI WASHU U ALUWA HANI?
1. U BVA HANANI.Zwino no zwi vhona zwauri mafhungo a u bebwa ha nwana a kanukisa hani. Hu na manwe mafhungo a kanukisaho ndi a u aluwa hashu. Ro da shangoni ri vhana, hone a ri dzuli ro ralo, ri fema muya wavhudi ri la zwiliwa zwavhudi, ri onyolosa mivhili yashu uri ri aluwe. Ri bva vhutshetsheni ra da hanani ra da vhusidzanani ra kona u swika vhuhulwaneni. 2. MATHOMO A TSHANDUKO.Khamusi ni khou di-vhudzisa tshifhinga tshinwe uri musidzana a alutshela hani vhusadzeni. Musi musidzana a tshi vha wa minwaha ya 11 kana 13 muvhili wawe u a aluwa a nga vha musidzana wa khomba. U tunga madamu, khundu dzawe na dzone dzi a hula, u a lapfa na hone u vha o khwathaho. U thoma u vha na mavhudzi bwakwani na ngeno fhasi hawe. Nga tshifhinga hetshi ndi hone hune ra aluwa nga u tavhanya na marambo ashu a a lapfa. Vhanwe vhasidzana vha a lapfa vha sekena, vhanwe vha pfufhifha vha khwatha. Vhanwe vha bva mapundu khofheni, vhanwe a vha na hezwi zwi a fhambana nga vhathu. Hone a zwi dini ndi u aluwa, zwi songo dina vhane zwa vha bva. 3. TSHANDUKO MIHUMBULONI NA MBILUNI.Hu na vhasidzana vhanzhi vhane nga u sa talukanya hei tshanduko vha dinalea ngazwo. U vhona uri mbiluni yawe u na zwithu zwinzhi zwi mu khakhisaho. Ha divhi uri o no vha muthu a no fana na vhala vho thanyaho kana u tshe mutuku. Ene mune u khou zwi vhona uri ha tsha fana na zwila kale na mihumbulo yawe yo no vha minwe. Ha tsha nga zwila kale. U a ita zwa u tavhanya u lila kana ha lengi u nala, vhanwe vha na mbiti. Vhanwe vha tou vhuya vha dina vhukuma ngauri nga tshifhinga hetshi vha nga a vha tsha funa u thetshelesa. Honohu u aluwa ha muvhili, hu nga mu nea maneto. Ngomu muvhilini na malofhani a musidzana hu khou dzhena mushumo muswa, une wa itwa nga u aluwa ha dzithanga dzi re muvhilini wawe. 4. ZWI DA HANI URI MUSIDZANA A THOMA U TAMBA?Thanga hedzi ndi nnzhi, dzinwe dzi shuma zwenezwo musi nwana o bebwa, ngauri ndi dzine dza ita uri a aluwe. Hu na dzinwe thanga dzine dza vha mbebo dzine dza si tavhanye dzo shuma, dzi thoma u shuma fhedzi musi muthu a tshi thoma u aluwa, dzi thoma kha minwaha ya 11 u swika 15 na u fhira. Ndi dzenedzi thanga dzine dza ita mbeu tshisadzi ye ra i amba. Hu na thanga mbili dzine dza pfi mudi wa magumba. (ovaries) dzi re kha tshipida tsha mirado ya mbebo. Ndi dzone dzine dza isa mbeu tshisadzi kha tshitanga tsha musadzi. I bva mulomoni watsho arali i songo andedzwa. Zwino thanga hedzi (mudi wa magumba) dzi bvisa mbeu tshisadzi nthihi nwedzi munwe na munwe. Nahone mbumbelo i fanela u vha yo takalaho, ngauri ndi yone i tanganedzaho yeneyo mbeu tshisadzi arali yo andedzwa ya shanduka ya vhumba nwana. Ndi zwone zwine mbumbelo ya fanela u lata lukanda lwayo nwedzi munwe na munwe ha dovha ha mela lunwe. Hezwi zwi ita uri dzidzinga dzila tsekene tsekene dzi bve malofha maduvha mararu kana u swika kha kha a sumbe haya malofha a tou ela zwavhudi a tshi bvela nnda. Musi haya malofha a tshi bva nwedzi munwe na munwe mbeu tshisadzi yo dzhenaho kha mbumbelo a si andedzwe i a latwa-vho. Arali mbeu tshisadzi yo andedzwa mbumbelo a i tsha do lata lula lukanda lwayo na u tamba ha uyo muthu hu a ima. U tamba u da nga u fhambana musi musidzana a tshi thoma a nga ita maduvhanyana kana a ri u vha na nwedzi a dovha a dzula munwe kana minzhi a sa tsha vhona munwe. Hone nga vhuya u do tamba nwedzi munwe na munwe.
Ndi duvha lihulwane ni tshi thoma u tamba. Ni musidzana wa khomba. Ndi duvha la dakalo. Duvha heli li takalelwa nga vhabebi vhanu.
5. U LONDA MUVHILI MUSI WA NI TSHI TAMBA.Muvhili maduvhani ayo a u tou di-phini tshothe. Muthu u funa u di-londa uri u takale. Hone vhasidzana vha songo ri ndi maduvha a u lwala na u lala. Muthu u songo di-ita mulwadze. A huna vhulwadze, ndi ndila yo lugaho kha vhathu vhothe. Ri divhe uri muthu o di takalela na muvhili wawe wo takala Muthu u dzula o takala, na vha hayani vha songo vhuya vha zwi lavhelesa sa zwi dinaho. U tshimbila na u shuma ndi zwone zwi thusaho uri zwothe zwi luge nga ayo maduvha. Ni dowele u tamba muvhili maduvha othe. A si uri pfanelo ndi u tolou tamba nga madi a u dudela na a u rothola a a thusa. Hone hu tambwe muvhili wothe. Hune ha funa u tamba vhukuma ndi mapitoni a muvhili. U tamba na hothe-hothe kha muvhili wothe ndi u thivhela na malwadze Nguvho dzine muthu a ambara dzi vhe dzi linganaho dzi sa fari muvhili nga u u shamula. Kha muvhili na kha madamu hu vhe na tshiambaro tshine tsha sa tou shamula uri a aluwe zwavhudi. Zwiambaro zwa tsini zwa tanzwiwe zwi vhe zwo tambaho maduvha othe uri muthu a sa do pfala a tshi nga ha tambi muvhili. Arali e malabi a sa divhalei khwine ndi u a fhisa. Ane a tanzwiwa a tambe misi yothe uri a bve munukhoo wonoyu. 6. U LONDA MUVHILI MADUVHA OTHE.
Khofhe:
Mufhe muswa (fresh air):
Nyonyoloso:
Zwiliwa:
Mala:
|
|
|
|
IV. MBINGANO NDI MINI?Ri vhala: Genesi 1:26-28 na 2:18-24
Ro thoma u vhona uri Mudzimu o lugisa zwothe zwavhudi-vhudi mivhilini yashu, uri ri shumisane na Mudzimu kha u sika nwana. Ndi tshifhiwa tshihulu tsha uri vhathu vhavhili - munna na musadzi vha laedzwa u sika vhutshilo vhuswa. Mudzimu o fhatutshedza vhathu vha u thoma a amba navho a ri: "Bebani ni ande ni dadze shango, ni li kunde."
1. NDI NGA MINI MUDZIMU O SIKA MUNNA NA MUSADZI?
Muthu we a sikwa e tshifanyiso tsha Mudzimu u tshivhumbwa tsha musiki wawe vhukuma, musi e si dzule e ethe e munna kana e musadzi. U fanyisa lufuno luhulu lwa Mudzimu nga u vhofhekanyiwa sa munna na musadzi nga u funana na u vha vhathihi namani, mihumbuloni na muyani.
2. NDI NGA MINI EVA O VHUMBWA NGA DZIMBABVU DZA MUNNA?
Mafhungo a sumbedza tshiphiri: muthihi u tshipida tsha munwe, vhavhili vha vhathihi.
3. U FUNANA NAMANI HA MUNNA NA MUSADZI A SI ZWA FHASI, ZWI SI NA MUSHUMO NA LUFUNO LWA MUDZIMU?Hai. Ndi mushumo mukhethwa, ngauri nga u ita zwenezwo ndi u ita zwe Mudzimu o laedza zwone, vha vha tshifanyiso tsha lufuno lwa Mudzimu. "Ndi zwine munna a do sia khotsi-awe na mme- awe ngazwo, a do nambatela musadzi wawe, vha vha nama nthihi." (Genesi 2:24) Murena Yesu u a engedza-vho: "Zwo vhofhekanyiwa nga Mudzimu muthu a songo zwi fhandekanya." (Mateo 19:6b) A zwo ngo nwaliwa Bivhilini uri lufuno namani ndi zwivhi. Lufuno holu lu a khodiwa: "Lufuno lu na maanda vhunga lufu. Vivho a li konei, li nga vhu-dzula-vhafu. Mulilo wa lufuno u nga wa masimbe, ndi mulilo wa Yehova. Madi mahulu ha koni u dzima lufuno, na milambo a i koni u lu khumba." (Ngosha ya dzingosha 8:6b-7) Lufuno lwa Mudzimu lu fanyiswa nga lufuno holu lwa muthu: "Mutei wau we a U fhata u do U dzea vhunga munna a tshi dzea musidzana. Mudzimu wau u do U takalela vhunga muhwe a tshi takalela muselwa." (Yesaya 62:5) 4. MUNNA U LWA NA NDAELO YA MUDZIMU ARALI A TSHI FUNA U VHA NA VHAFUMAKADZI VHANZHI VHO FHAMBANAHO?Tshifanyiso tsha Mudzimu henefhho tshi a thuthekanyiwa. Vha Testamente ya kale vho tshinya nga vha dzea vhasadzi vha fhiraho muthihi. Misi yothe ri vhala uri vho vha vha sa wani mashudu nga u vha na vhasadzi vhanzhi. Mafhungo a Hagara a ri sumbedza fhungo heli. 5. NGA U VHA VHATHIHI MUNNA NA MUSADZI VHA VULEDZA NDAELO YA MUDZIMU, NAHO KHAMUSI HU SI NA VHANA.Arali ri tshi pfesesa uri nga mbingano vhathu vhavhili vha kunyeledza ndaelo ya Mudzimu ndi hone ri tshi talukanya uri munna ha dzei musadzi uri a vhe na vhana, arali o pfesesa fhungo la Mudzimu.
Vhana ndi mphatutshedzo ya mbingano, ndi tshifhiwa tshi engedzaho mashudu a lufuno lwa avho vhavhili, vhunga Mudzimu a amba a ri: "Bebani vhana."
Ndi khombo arali munna a sa tendi u shaya vhana. U isa musadzi wawe dzithanguni, khamusi u fanela na u tshina malombo, khamusi u lala na musadzi munwe uri ene a vhe na nwana a re zwawe. Hezwi zwi ri sumbedza uri kha vha kale hunzhi musadzi u huliswa nge a vha na vhana. Nga ene mune ha tamisi. Ha na mutengo. Ho ngo bindula tshithu. Ndi zwine na kuambele kwashu kwa zwi sumbedza. Arali musadzi o beba nwana, nwana uyu wa tanzhe u hulisa mme awe, ngauri vhathu vha tshi vhidza uyu musadzi vha ri: Mme a mugede. A si zwone phanda ha Mudzimu uri musadzi a nyadziwe nga a shaya vhana. 6. MUDZIMU HO NGO HUMBULA MUSHUMO WA MUNNA KANA WA MUSADZI FHEDZI MUSI O SIKA MBINGANO.
Arali munna kana musadzi u todiwa nga mulandu wa mishumo hei fhedzi a vha na khonano ye Mudzimu a i toda musi a tshi sika vhathu vha u thoma. Arali munna a tshi toda musadzi wawe fhedzi nga mulandu wa muvhili wawe, u do toda munwe musi muvhili wa musadzi uyo u songo tsha mu fusha khamusi arali a tshi lwala.
Mudzimu ha todi u vhofhekanya vhathu mishumoni yavho fhedzi ine vha shumelana, u vha vhofhekanya mbinganoni u swika lufuni nga u vha ita vhathihi- namani, mihumbuloni na muyani. Vha fhathutshedzwa kerekeni nga Mudzimu nga mushumo wa vhafunzi uri vha vhofhekanyiwa ngauralo phanda ha Mudzimu na phanda ha vha tshivhidzo. Zwino ro pfesesa uri mukriste wa ngoho u talukanya mini nga mbingano yawe: 7. MBINGANO NDI TSUMBEDZO YA LUFUNO LWA KRISTO A TSHI DI-NEKEDZELA VHA HAWE.Nga mulandu wa Kristo munwe u di-nekedzela munwe. Hune vhavhili vha tshilelana lufunoni lwa Kristo munwe a tshi di-kumedza munwe ndi hone vha tshi vhonadza mbingano i funwaho nga Mudzimu. (Vhaefesa 5:24 na 25) 8. ZWI AMBA'NI HU TSHI PFI: MUNNA U DO SIA KHOTSI-AWE NA MME-AWE NGAZWO, A DO NAMBATELA MUSADZI WAWE?Rine ro dowela nga mukhwa washu uri musadzi u sia vhabebi vhawe a tshi vhingwa. U dzhena lushakani lwa munna, vhana vhane a do beba, a si wawe, u vha bebela munna na lushaka lwawe. Nga ndaelo ya Mudzimu zwi songo ralo. Munna u fanela u sia vhabebi vhawe uri a nambatele musadzi wawe. U fhira vhabebi vhawe o vhofhekanyiwa na musadzi wawe. Nga tshikriste musadzi ha dzheni lushakani lwa munna nga mbingano, ngauri munna u sia lushaka lwawe a tshi vhinga musadzi wawe. Havha vhavhili vha thoma muta muswa. |
|
|
|
NDILA YO LUGAHO YA U DI LUGISELA MBINGANO YA TSHIKRISTE NA NDILA DZINE DZA RI XEDZA U SWIKA HONE.V. RI NGA HULISA HANI MUVHILI WASHU VHUNGA U NNDU KHETHWA YA MUDZIMU?Ri vhala: I. Vhakorinta 6:19 na 20
Naho ni tshe vhatuku, hone khamusi no no pfesesa mushumo muhulu-hulu mukhethwa wa mbingano ya munna na musadzi. Ndi a fulufhela na vho-inwi ni tama u vha vhasadzi vha re na mita na vhana. Mudzimu o vhea maanda a u beba vhana muvhilini wanu. Mudzimu u do vusa lufuno kha inwi uri ni do kona u di-kumedzela munna. Lufuno holu ndi tshifhiwa tshawe. Ni fanela u guda u vhusa maanda a lufuno na a u di-nekedza, uri a si ni vhuse a si ni ise nga thungo. Talukanynai zwe Muapostola Paulo a amba kha lunwalo lwawe lwa u thoma lwa 1.Vhakorinta (6:19-20). 1. MUVHILI WANU NDI WA KRISTO.Muvhili wanu ndi wa Kristo. No rengwa nga mutengo wa malofha awe uri ni songo tsha vhoxwa nga mazwifhi. Zwine na ita muvhilini wanu kana muvhilini wa munwe, ni itela Kristo, a ni di-iteli. Vhunga Muzimu o dela rine nga Kristo, Mudzimu ene mune u toda u tshila mivhilini yashu. Mivhili yashu ndi tempele, ine Muya wa Mudzimu wa dzula khayo, Mivhili yashu a si i nyadziwaho a si ya shango lino. Aiwa, ndi yo badekanywaho nga Muya wa Mudzimu. I tshipida tsha muvhili wa Kristo.
Zwino-ha arali muthannga a tshi thoma u takalela musidzana na musidzana a tshi thoma u takalela muthannga, hezwi a si tshivhi a zwi vha fhandekanyi na Kristo we a rengulula mivhili yanu.
2. LUFUNO LWA NGOHO NA LUFUNO LU SI LWA NGOHO.
Tshifhingani hetshi tsha u aluwa musidzana wa khomba u thoma u vha na mihumbulo ya u takalela vhathannga. Muthannga na ene a vhona musidzana u a mu takalela-vho. Mihumbulo yawe yothe i dzula i kha onoyu musidzana na kha musidzana zwo ralo-vho.
Mihumbuloni hei hunzhi musidzana u vhona muthannga ane a do mu dzea. A si uri muthu u vhona vhukuma, u vhona tshifanyiso tshawe fhedzi. Zwenezwo a tshi wana vhurifhi vhu bvaho kha muthannga u a takala a tenda ngauri u ri: ula muthu we nda vha ndo mu lindela namusi ndo mu wana. U vhona zwi takadzaho kha ene. U a tenda uri muthannga uyu u do mu funa u do mu tonda tshifhinga tshothe. Khamusi vhanwe vha nga talukanya uri uyu muthannga u sokou tamba nae, u sokou mu rumela zwifhiwa uri a mu vhofhe, hone a si muthu o fulufhedzeaho. Hunwe u wana uri muthannga a nga vha a tshi khou nwalelana na vhasidzana vhanzhi. Onoyu ha divhi zwavhudi uri ane a mu funa vhukuma ndi ufhio. Kanzhi musidzana ene ha londi u toda u divha nga ha mafhungo a raloho. Ngauri ene a vhuswa nga tshifanyiso tshi si na ngoho. Ndi vhala vhane nga vho pofula vha ri itali lufuno lu tshi pofudza. Hone holwo a si lwone lufuno lwa ngoho. Kanzhi vhasizana vha a di-fura nga u sa talukanya lufuno lwa ngoho na lufuno lwa u di-funa. Lufuno lwa ngoho misi yothe lu bonyolosa mato, lu vhona uri uyu muthannga a si muthu wa ngoho. Lufuno lwa ngoho lu talukanya zwi re hone kha muthu, zwo lugaho na zwi songo lugaho a lu vha swingisi lu vhona zwi re ngoho ya muthu, zwivhi na zwivhuya. Hone naho zwo ralo vha di pfa lufuno lu hone, lwonolwo ndi lwone lufuno hune lwa funa u vhuswa. 3. PHAMBANO YA MUTHANNGA NA MUSIDZANA MUSI VHA TSHI ALUWA VHA TSHI THOMA U PFA LUFUNO MBILUNI:
Musidzana - naho a tshe nwana u tama u vhingiwa. Musidzana mutuku u tambisa popi, u tama u vha mme.
Phambano hei i di vha hone-na kha minwaha i daho ya vhutshilo havho. Muthannga ane a takalela musidzana ha na mihumbulo ya u mu vhinga mathomoni. U mu toda fhedzi uri a fushe nyemulo dzawe dzine dza mu dina malofhani awe. Lutamo holu lu vuwa mbiluni yawe a pfa a tshi funa u vha na musidzana, hone murahu ha tshifhinganyana lutamo holu lu a dzima, a pfa a tshi vho tama munwe. Kupfele ku a shanduka.
Siani la mushumo wa muthannga musidzana u fanela u divha uri ene ha ambi zwone nga tshifhinga hetshi tsha musi a tshi kundwa u di- tshifhinga hetshi tsha musi a tshi kundwa u di-fara. 4. VHASIDZANA VHA NGA FARISA VHATHANNGA NGA U DI-LINDA.Musidzana u bva hanani hawe u toda u dzewa u humbula nwana. Arali muthannga na musidzana vha tshi lingana vhe murole muthihi ndi hone hune zwa tavhanya u vhonala uri a vha talukanyi nga u fana kha mafhungo a lufuno. Nga u talukanya musidzana u fhira muthannga. Nyemulo ya muthannga i fhira musidzana kule. Zwenezwo musidzana u fanela u vha ene a thusaho muthannga nga u sa tenda zwine a toda zwone arali malofha awe a tshi fhisa. Muthannga u a vhila arali a fara musidzana. Musidzana ane a tongela vhathannga u vha dzhenisa mulingoni muhulwane.
Nga kushumele na kuambarele musidzana a nga thusa nga maanda vhathannga uri vha di fare. Arali vhathannga vha sa hulisi musidzana i nga vha mulandu wawe. Musidzana a songo di-lata nga u ita zwine vhathannga vha humbela zwone.
Musidzana wavhudi u hulisa muthannga ufhio? Ane a kona u di-fara sa munna. Muthannga a si munna nga u ambara vhurukhu ha munna. Muthannga u vha munna arali o guda u di-vhusa na u di-fara ane a tenda u laiwa. "U ofha Yehova ndi hone u ranga ha ndivho, tsilu li nyadza vhutali na u lwaia." (Mirero 1:7) Muthannga u vha munna musi a tshi vho kona u hulisa musidzana a tshi pfa a sa vhoni tshithu khae tshine a nga sokou amba nae zwine a funa. U fanela u vhona muthu ane a do mu hulisa nga maipfi na zwiito (meeting her with respect). 5. HULISANI MUVHILI WANU.Musidzana u sedze uri muvhili wawe u dzule u nndu khethwa ya Mudzimu, u fanela u divha uri zwothe zwine a ita muvhili wawe u itela Kristo. Nga mishumo yawe yothe u kona u khetha ndila hei ya Kristo kana a i lata. Musidzana a linde tshiphiri tshawe nga zwanda zwivhili sa muthu ane a linda tshedza tsha khandela arali a tshi tshimbila nnda muyani. U tibedza khandela nga zwanda zwivhili.
Vhasidzana, ni fana na mitshelo yavhudi ine ya do vhibva linwe duvha. Ndi khombo arali mutshelo wonoyu u tshi fuliwa u sathu u vhibva, ngauri a hu na ane a takalela u la mutshelo u songo vhibwaho. Arali muthu u tshi toda u u la u a dovha u a pfa ngauri a u difhi.
Ni vhe na mbilu yo tambaho. Uyu u do vha na mbilu yo tambaho ane a tama u vha na mbilu hei. Ni do zwi kona nga Murena Yesu fhedzi. Ni di-vhudzise ni ri: "Murena Yesu a nga ri mini a tshi pfa maipfi anga, a tshi vhona kushumela kwanga?" Naa ndi khou shata tempele yawe mashika nga mishumo yanga kana nga maipfi anga? Ni elelwe ndi nga misi ni tshipida na Kristo, Murena u tshila kha inwi. Ene a tama u huliswa nga zwine na amba na zwine na ita. Thabelo:
Yesu, nkokodze, hu khathuwe
Yesu, nkokodze, U endedze
|
|
|
|
VI. MULAYO WA 6 U RI MINI?Ri vhala: 1.Vhakorinta 6:19 na Ekisodo 20:14
Ndi lungana ri tshi pfa uri mukene na mukene a vha tsha tendelwa u swika tshilaleloni nge vha pfuka mulayo wa 6? Ndi vhutungu vhuhulwane ha mufunzi arali o fanela u divhisa fhungo heli tshivhidzoni. Vhatendi vhanwe namusi a vha tsha zwi londa, vha ri: a zwi dini, u do dzhena kilasini ya u di-sola, u do hangwelwa. Nwana mutuku u do lovhedzwa. (hone ri do vhona uri zwi a dina vhukuma) Vhasidzana vhanwe nga u pfa fhungo heli vha nga humbula vha ri: "Ri na mashudu. A ri na mulandu, ngauri a ro ngo vhifha muvhilini. Ro tanya ri tshi la pilisi (Antibaby pill) misi yothe. A ro ngo pfuka mulayo wa 6 sa mugede we a bviswa tshilaleloni." A vha talukanyi uri phanda ha Mudzimu mulandu wavho u hone. Zwi a shuwisa uri namusi zwo no tou vha ndowelo zwo no vha zwa munwe na munwe. Ri tshi vhudzisa Vho-dokotela vha no shuma vhuongeloni, ri pfa vha tshi ri a si lunzhi vha tshi wana musidzana a sa athu u tshinywa. Naho a sa athu u vha na nwana u tshinywa o no di-tshinywa. Kutshilele nga u tou rali ku sumbedza u fhambana ha vhathu vha musala uno na zwi re pfanelo dza vhathu kwavho.
Tsha phanda a si zwi no andana na lufuno lwa Mudzimu. Mudzimu ho ngo ri nea maanda a u beba uri ri a tambise.
Milandu ya vhuphombwe i tshi hanedzwa i vho nga ndi ya vhasidzana fhedzi. Musidzana o vhifhaho muvhilini ha koni u hanedza tshithu, ngauri vhutanzi vhu re hone kha muvhili wawe a hu hanedzei. Hone mulandu u nga vha wawe e ethe naa?
1. FHUNGO LA MUDZIMU A LI VHUYI LA HANEDZA MAFHUNGO A VHUPOMBWE.
Vhalani: Levitiko 20:10
2. NGA MULANDU WA MINI MUDZIMU A RI NEA MULAYO WA 6?Hunwe ri pfa vhana vha zwino vha tshi funa u landula mulandu wa vhupombwe nga mafhungo mavhili. La u thoma vha ri, huufha ri vhona mafhungo a vhupombwe kha dzifilms nnzhi kha TV na fhano vhahulwane vha sa dzivhiswi, rine ri dzivhisela'ni? La vhuvhili li bva kha tsiko. Vha ri huufha zwithu zwothe zwo pfi: "bebani ni ande", rine ni ri dzivhisela'ni? Tshitutusi tsha u beba nangoho i tshifhiwa tsha Mudzimu hone ri tshi ita vhupombwe ri khou tambisa tshifhiwa tshawe ri tshi tevhela lutamo lwa mivhili yashu. Tshitutusi itshi Mudzimu o ri nea uri ri bebe ri ande. Hone munna na musadzi vha tangana vha tshi funa u beba ndi hone vha tshi khou ita zwi re lutamo lwa Mudzimu, ndi uri arali mbingano yavho vho i tanganedza khae. Hone vhatukana na vhasidzana vha tshi tangana mivhili yavho a vha funi u beba. Ndi u funa u fusha nyando dzavho ha vha u bva kha mulayo wa Mudzimu. U tangana ngaurali Mudzimu o hu vhea uri munna na musadzi vha vha nama nthihi (Genesi 2:24). Nga tshitutusi itshi Mudzimu u funa u fhata mita hune vhana vha kona u alutshela hone. Khonani mbili dzi nga pfana vha dzula nduni nthihi, hone hunwe muthu a nga wana hu tshi da vhalutanyi vha fhambana. Ndi nge vha vha vhavhili. Hone kha munna na musadzi wawe a zwo ngo vha fanela. Nga mbingano vha nama nthihi. Nga ndaelo ya Mudzimu vha fhandekanywa nga lufu fhedzi. Tshivhi a si tshitutusi. Tshivhi a si u tangana ha munna na musadzi wawe. Tshivhi ndi u tangana mivhili naho hu u tamba fhedzi, ni sathu u vha munna na musadzi kana u tangana na munwe munna e si wau. 3. NDI NGANI VHUPOMBWE NDI TSHIVHI PHANDA HA MUDZIMU?Ngauri Mudzimu a tshi funa vhathu o zwi dzivhisa. O zwi dzivhisela'ni? Ndi zwithu zwina:
Onoyu nwana u alutshela u sa divha vhabebi vhawe zwavhudi. U ri: "Mme" a tshi amba makhulu. A ri "Sesi", a tshi amba mme-awe. U ri: "Baba" a tshi amba malume kana makhulu wa mukalaha. Vhana havha vha shaya lufuno vhutshiloni havho, vha pfa vhutungu arali vha tshi vhona vhanwe vhana vha funiwa nga khotsi-avho.
4. SATHANE U VHOFHA VHANA VHA MUDZIMU NGA VHUPOMBWE.Zwenezwo zwi a vhonala uri ndi tshivhi tshi ngafhani tshi diswaho nga vhuvhi ho livhanaho na mulayo wa 6. Sathane a tshinya tshila tshifhiwa tshavhudi tsha Mudzimu tshine tsha vha lufuno lwa u funana. Nga maanda kha vhathu vhaswa o ita uri mulingo hoyu wa nyemulo ya nama u vhe muhulwane. Ndi lone pfumo lawe line a lwa navho ngalo. Ngangoho u a kunda kha vhatendi na vha songo lovhedzwaho, kha vho funzwaho na vha songo funzwaho.
A re kha tshivhi hetshi ha humbuli zwine zwa do da murahu u sokou huvhadza muya wawe na muya wa thama yawe nga dakalo la nama la tshifhinganyana. Sathane u mu fhura nga u mu hangwisa Mudzimu na milayo yawe.
Nga murahu ha zwenezwo iteaho luvalo lwawe lu do mu dina nga maanda u do tshenuswa nga tshinwe na tshinwe tshi mu humbudzaho tshenetsho tshivhi. U do tetemela a tshi pfa ipfi la Mudzimu vhunga tshi amba tsimuni ya Edeni a tshi ri: "Adamu u ngafhi?" Nga vhuya luvalo ha tsha pfa ipfi la Mudzimu. Muthu ha tsha vhona uri o xela ndila ya vhutshilo. Arali u songo di-hwala kana arali wa munna a songo wanala zwothe zwo luga. "Vha khou tamba" na vhabebi vha nga di zwi amba uri ndi u tamba. Hone ndila hei ya u humbula ndi ya vha sa tendaho Mudzimz a tshilaho arali hu si na u tshinya nga u vhona mitshelo. Murena Yesu u ri funza zwine zwo fhambanaho na hezwi. U ri: "A vha nne ndi ni vhudza inwi ndi ri:A lavhelesaho musadzi nga u mu emula, o no vha vha phombwe mbiluni yawe." (Mateo 5:28) Musi ri tshi humbula tshivhi tsha vhupombwe kha ri humbule leri ine na zwitepisi zwa rathi ine tshivhi hetshi tsha gonya ngazwo.
Hu thoma vhupombwe ha MATO.
Tshi tevhelaho tshi pfi ndi vhupombwe ha MUHUMBULO.
U bva henefho liga li tevhelaho li pfi ndi vhupombwe ha LULIMI.
Tshivhi hetshi musi tsho no toka midzi a tshi nga tupuwi hu songo tevhela liga line vhana kana vhahulwane vha ri ndi U TAMBA. Vha humbula uri ndi u tamba ngauri a huna tshi bvelelaho.
Vhupombwe ha ZWIITO.
Vhupombwe ha NDOWELO.
A si vhathu vhanzhi vhane vha nga kona u di-sola musi vho no vha kha liga heli la u fheledza uri vha kone u vhofhololwa kha mbofho hei ya vhupombwe. Nga maanda a vhathu a zwi konei. Vho xela. Ngauri vho tshinyekanya muvhili vhawe u re nndu khethwa ya Muya Mukhethwa. (1.Vhakorinta 6:19)
Vhane vha edzisa u dzumba tshivhi tshavho musi vho dzhena mabaini na munna e si wawe. Vha la mishonga ya u thivhela uri nowa i songo fara. Tshivhi hetshi tshi sokou tshinya muvhili.
Kha ri vhee thabelo ya u di-sola:
Murena, ri pfa ro tshinyala,
U ri hangwele he ra pfuka,
|
|
|
|
VII. RI NGA DI FARA HANI URI RI SI KUNDWE NGA MILINGO?Ri vhala: 1.Yohane 2:15-17
Ri nga phetha hani mulayo wa 6? Ri nga kona hani u kunda milingoni yashu? Ri nga fhindula nga ndila nnzhi: SHAVHANI MULINGO U TSHI NI DELA.
Tsha u thoma nga ri sendele kule arali ri tshi divha uri hune ra vha hone
1. NI SONGO MONA-MONA NNDA VHUSIKU.Vhaswa vhanzhi vha ponyoka mulingo hoyu tshifhinga tshothe, ngauri u tshesa nnda vhabebi vhavho a vha vha tendeli. A vha tendi uri musidzana a tshimbila e ethe duvha li tshi kovhela. Ni na mashudu arali vhabebi vhanu vha ni lavhelesa ngauralo. Ni songo vha nyadza nga u sa pfa arali vha tshi ni kaidza, ngauri nga ndaelo hei ni nga ponyoka mulingo. Vhana vhanzhi vha na ndowelo mmbi dza u tshimbila vhusiku musi nwedzi wo tshena, hone swiswi ndi nguvho ya zwivhi. Zwenezwo vhasidzana na vhathannga vha songo tenda uri vha vhe swiswini vhe vhavhili. 2. NI SI DZULE HUNE HA KHOU NWIWA HALWA KANA ZWINWE ZWI VHILAHO.Halwa ho thutha mita minzhi. Vhathu vho kambiwaho a vha tsha divha zwine vha ita zwone. Thoni a dzi tshee ho. A vha tsha kona na u di-vhusa. Vhupombwe hunzhi ndi mutshelo wa halwa. Vhana vho no bebwa nga vho kambiwaho hunzhi vha shaya nungo kana vha lwala nga inwe ndila, ngauri zwi vhilaho (alkohol) zwo dzhena malofhani a nwana a mvhilini wa mme awe. 3. SHAVHANI KHONANI MMBI.Vhanzhi vho xela ndila ngauri vho sumbedzwa ndila mmbi nga vhanwe. Arali ni tshi vhona uri mugede ndi muthu o tshinyalaho, ni songo ofha u mu shavha, naho vhanwe vha tshi ni sea. U konana na muthu o tshinyalaho ndi u konana na zwivhi zwawe.
Hu na madakalo manzhi ane vhathu vhanzhi vha di-phina ngao o vhofhekanaho na mushumo muvhi. Haya madakalo ni songo a tama.
Arali ni tshi dzula na Murena Yesu mbiluni dzanu, madakalo a zwivhi ni a pfa sa mitshelo yo sinaho, ha tsha kona u ni kunga, ni a a nengwa. 4. FHAMBANANI NA VHANE VHA VHA NA ZWIAMBO ZWI SHONISAHO.Vhanwe vha funa u amba miswaswa nga mafhungo a vhusadzi vha amba nga u tonga. Ni si see navho, ni si tende uri hu swaswiwa sa dabadaba ni hone. 5. SHAVHANI ZWIFANYISO ZWIVHI.
Hunzhi dziguranndani dzo fhambanaho hu na mafhungo kana zwifanyiso zwi songo lugaho. Nga TV mafhungo manzhi a songo fhataho vhutshilo hu dzhena mitani yashu. Vha sumbedza vhasidzana vha songo ambaraho nga pfanelo kana zwifanyiso zwa munna na musadzi zwi no vusa nyemulo fhedzi. Vha sumbedza mafhungo manzhi a vhupombwe na a mutalano a limodzaho muya ya muthu.
"Tshivhonetsheli tsha muvhili ndi ito. Huno arali ito li livhi, na muvhili wau u do vha wa swiswi wothe. Zwino-ha arali tshedza tshi re kha iwe tsho no vha swiswi, swiswi lone li do vha lingafhani." (Mateo 6:22 na 23) Ngauralo ni si vhale dzibugu dzi si na mafhungo avhudi. Ndi tshefu i no kona u tshinyadza muthu. Arali dzi zwandani zwanu ni dzi kerukanye dzi fhisiwe uri vhanwe vha si khakhiswe ngadzo. 6. IVHANI NA MIHUMBULO YO TAMBAHO.
Ndila hei ya u vhoxwa nga vhupombwe i thoma nga u tama zwithu mihumbuloni.
"Murena! Mbvise zwivhini, kha ndi tou
7. NI SONGO TAKALELA VHUBVA.Ni fanela u guda u shuma nga maanda. Shumani ni netise muvhili wanu ndi hone nga madekwana ni tshi do edela nga u tavhanya nahone ni do edela nga maanda, ngauri no neta. Ndi hone mihumbulo hei ine ya dela muthu vhusiku i kundwa u ni vhofha. 8. KUAMBARELE KWANU KU HULISE MUDZIMU.Vhasidzana vhanwe vha vhona uri vhanwe vha a di-phina na vhathannga. Vha na vivho, ngauri na vhone vha funa u takalelwa ngauralo. Vha pikisa vhala nga kuambarele kwavho uri vha vhonwe nga vhathannga. Nga ndila hei vhathannga vha nga dzheniswa mulingoni wa nyemulo nga mulandu wa u tonga hanu na inwi ni nga di-dzhenisa mulingoni ni mune.
Khamusi ni a di-vhudzisa nga u tima-tima: "ndi nnyi ane a kona u di-fara? A hu na."
"Tshimbilani lwa Muya, ndi hone ni sa do ita zwine nama ya emula zwone." Ane a di-kumedza ha Murena Yesu u fhiwa mbilu nntswa. Ha tsha tama zwivhi nahone ha tsha takalela zwivhi. U a tama zwivhuya. Murena Yesu u mu shumisa uri a do vha muthu wa tshedza. |
|
|
|
VIII. NDI NGA VHOFHOLOLWA HANI NDO VHOXWA NGA ZWIVHI?Vhalani Yohane 8:36
1. VHANZHI VHO VHOXWA NGA TSHIVHI.Vhanwe vha nga ri: "Nne ndo kundwa u di-fara na u khetha ndila yavhudi. A thi na maanda a u pandela mihumbulo mivhi na mishumo mivhi. Sathane u na maanda. Mudzimu u a divha uri ndi a zwi kona kana a thi zwi koni." Vha no ralo vho talukanya fhungo lithi li re na ngoho. Milingo i ri delaho a i di i tshi bva nga nnda fhedzi, i bva ngomu mbiluni dzashu. (Mateo 15:18 na 19). Arali ri tshi khakha ri vhona uri mbeu ya vhuvhi i NGOMU hashu. Ndi zwone zwine vhanwe vha ri: "A zwi nga konei u lwa na u kunda mulingo wa vhupombwe." Ndi ngoho naa? Ee, zwi nga vha ngoho, arali muthu a sa athu u rembuluwa a sa divhi maanda a Muya Mukhethwa. Arali a tshi fulufhela maanda awe fhedzi u wa hafhu na hafhu. Bivhili i ri funza uri tshivhi tsho dzula namani yashu u bva khakhani ha Adamu na Eva. Mbeu ya tshivhi i kombetshedza vha lino shango u ita tshivhi vhunga Paulo a tshi amba kha Vharoma 7:19: "A thi iti zwivhuya zwine nda zwi tama, zwivhi zwine ni si zwi tame ndi zwone zwine nda zwi ita." Haya maipfi a livhana na muthu e wa tsiko a sa athu u bebwa hafhu. Ndi mafhungo mahulwane a uri mutendi muswa u fanela u guda uri a divhe uri hu na vhathu vhavhili vho fhambanaho vhukuma. Muthu wa tsiko, o waho, a songo rembuluwaho na muthu o rembuluwaho o bebwaho hafhu ane a ima ndovhedzoni yawe lutendoni. 2. MUTHU MUSWA O BEBWAHO HAFHU HA TSHILI NGA HUNE NYEMULO DZAWE DZI MU KOMBETSHEDZA na hone ha fulufheli maanda awe. Hone u divha uri:"A hu tsha tshila nne, hu tshila Kristo kha nne." (Vhagalata 2:20a)
Kristo o fa uri zwivhi zwashu zwi fhedziswe, zwino rine vhakriste ro lovhedzwaho nga lutendo ra diswa khae ro tanzwiwa zwivhi zwashu. Ri vho tshila kha vhutshilo vhuswa ha lufuno lwa Mudzimu. Ngauri zwino ro no vha matavhi a mutokola u wa vha Kristo.
3. HU NA NNDWA YA DUVHA LINWE NA LINWE YA ZWIVHI ZWI RE NAMANI YASHU NA MUYA WA KRISTO A RE MBILUNI DZASHU.
(Vhagalata 5:1)
Zwino mbudziso ine na fanela u i fhindula ndi hei:
U dzhena hani kha nne?
Muya Mukhethwa u ni isa ha Mutshidzi Yesu Kristo uri a vhe ene a vhusaho mbilu yanu na muya wanu na muvhili wanu.
4. DAKALO LA MUTENDI A NO TSHILA NA KRISTO:Muya Mukhethwa u do ni isa ha Yesu Mutshidzi na uri o tusa zwivhi zwothe zwa kale kha inwi. Kristo u funa hani ni tshi di kumedza kha ene u do dzula mbiluni yanu. U do ni tshimbidza e Mulisa wa ndele. U do ni tanzwa hafhu na hafhu vhunga ni tshi mu humbela. U do ni funza u phepha zwivhi. U do kunda maanda a Sathane nga tshifhinga tsha mulingo. Hunwe na hunwe hune na ya Kristo u kha inwi, u do amba na inwi. Ni gude u tetshelesa ipfi lawe. Ni vhale ipfi lawe Bivhilini duvha linwe na linwe uri ni takalele u tshidzwa ha ene. Ni livhuhe thabeloni kana nga luimbo lwa u khoda maanda awe. Ni khode lufuno lwawe lungafhani a tshi ni vhofholola. Ni livhuhe uri Kristo o ni ita tshivhumbwa tshiswa. Ni tode u konana na vhanwe vhatendi vha re ndilani hei. Ndi zwone zwine na dzula ni kha dakalo. A ni tsha diphina nga zwivhi ngauri dakalo lanu ndi u vha na Kristo. 5. O VHOXWAHO A NGA REMBULUWA HANI?
Arali ni tshi ri: "Nne a thi athu u rembuluwa, ndi kha di takalela madakalo a zwivhi a no nga vhupombwe na zwinwe na u sa losha Yesu Kristo." Ndi hone ni thome u di-sedza. Zwino afho no fanela u ita mini?
6. U DI-SOLA NDI URI MINI?
7. RI NGA LWA HANI NNDWA TSHIDELE?
Ri khou lingwa duvha linwe na linwe, nahone a hu na muthu ane a nga lwa na maanda a swiswi ene mune. Na vhane vha vha vhakriste vhukuma vha kona u suvha, vha wa arali vha sa sedzesi. Zwenezwo nothe ni fanela u lwa ni tshi khou khwathiswa nga Muya wa Kristo duvha linwe na linwe. Kristo u funa ri tshi aluwa maandani awe ri ise phanda lutendoni kha minwaha ya vhutshilo hashu.
Kha ndi U nambatele,
Kha ndila ya u tenda,
|
|
|
|
IX. VHASIDZANA VHA VHAKRISTE VHA DI-LUGISELA HANI U VHA NA VHA MUTA?Ri vhala: Vhaefesa 4:15
Ni nga ri ri tshe vhathu vhaswa, ni nga sea ni tshi pfa mafhungo a u di-lugisela u vha na vha muta ngauri mihumbulo hei i tshee kule na a huna mukhwasha o divhwaho.
U thoma u di-lugisela vhusadzi a zwi thomi musi musadzi o no vha muthu wa thovhela. Ni fanela u thoma ZWINO u di-lugisela. Ni ya phanda minwahani i daho.
1. ZWINE NA TAMA ZWONE MUSI NO NO ALUWA NDI MINI?
Khamusi vhanwe vha pfesesa mbidzo yavho naho vha tshe vhaswa vha fhindula mbiluni dzavho:
Hezwi a zwi dzuli zwi hone mbiluni dzashu naho ro vhona uri musidzana munwe na munwe u tama u vha na vhana. U tambisa popi a tshee mutuku. Hone musi muthu a tshi vho vha mme vhukuma u fanela u fhiwa tshifhinga tsha u aluwa lufunoni lwa ngoho. Ri fanela u guda zwi kondaho tshifhingani hetshi tsha u hula. 2. RI FANELA U GUDA LUFUNO VHUKUMA NA U DI-VHUSA NA U DI-HANGWA NA U SHUMELA VHANWE.Ri gude uri ri si di-hudze nga u toda zwone zwine zwa takadza rine vhane fhedzi, ri tode zwine vhanwe vha zwi takalela. Kutshilele kwo nakaho a ri koni u ku guda nga duvha lithihi kana nga munwedzi muthihi. Madi a tshi bva tshisimani thavhani a vha na maanda mahulu musi a tshi ela miedzini. Hone ngei fhasi madi a nga oma arali o swika hu re na mutavhani na hatsini arali a si manzhi mulamboni. Fhedzi madi a nga shuma nga maanda arali vhathu vho tou ita mugero, a nga kona u sheledza ngade khulwane. Ri humbula na madi e a dzhena dzibommbini a ya hothe-hothe hune vhafhati vha vhea dzibommbi hone. A nga gonya-vho, ngauri maanda mahulu a a kombetshedza u ya phanda. Zwo ralo-vho na kha lufuno lwe lwa vhewa vhutshiloni hashu nga Muya wa Mudzimu. Lufuno hulu lu fanela u aluwa lu fanela u vhusiwa u tshimbidzwa "mugeroni", uri lu kona u shumela vhanwe. 3. RI NGA GUDA HANI U SHUMELA VHANWE NGA LUFUNO?
4. LUFUNO LWA NGOHO LU NGA DZHENA HANI MBILUNI DZASHU?
Ni nga ri: "hezwi zwothe a thi zwi koni, zwi a konda."
Ane a guda u vha na lufuno na u sa fhela mbilu vhe muthu muswa ndi ene e re na mulalo na dakalo mutani musi o no dzewa. Lufuno lu fhata muta. Mitshelo ya lufuno ndi pfano na u hulisana na u tetshelesana. Mashudu arali hu na muta hune munna na musadzi vho guda u shumelana na u takadzana vha kathutshelana kathihi na vhana vhavho. |
|
|
|
X. NDI NNYI ANE A NGA VHA MUFARISI WANGA?
Musi muthu a tshi funa u di-khethela muthu ane a fanela u vha mufarisi wawe vhutshiloni u ita zwihulwane. Ndi mafhungo vhukuma uri ndi nnyi ane a khethiwa, nahone lufuno ndi lwone lune lwa fanela u sumbedza ndila kha u khetha honohu.
Maduvha ano muthannga u di-khethela mufarisi wawe ene mune. Hone naho zwo ralo vha murole wonoyu une wa khou khetha vhafarisi vha songo nyadza nyeletshedzo dza vhabebi vhavho, nga maanda vhabebi vha re vhakriste.
1. VHATHANNGA VHO FULUFHEDZEAHO VHA TODA MUSIDZANA-DE VHA TSHI DZEA?Arali e muthannga o fulufhedzeaho ha nga todi musidzana a tshi sedza madzanga manzhi a u tonga ngao na u naka ha tshivhumbeo tsha muthu. U a takalela musidzana o nakaho, hone u a funa ane a nga vha-vho mme a vhana vhawe nga maduvha a daho. Namusi huna vhasidzana vhanwe vhane vha xedza vhathannga nga u vha kunga nga ndila nnzhi mmbi. Musidzana o fulufhedzeaho u farisa vhathannga nga u vha na thoni, nga u linda tshiphiri tshawe, tshine a do tshi divha murahu ha mbingano fhedzi. Musidzana nga a litsha u di-linda a di-lata, o xedza mudifho wothe wa vhutshilo ha matshelo. Muthannga o fulufhedzeaho ha todi musidzana ngauralo a tshi dzea. Zwine zwa mu takadza-vho kha musidzana ndi kushumele kwothe kwawe arali a tshi kona u di-fara nga ndila yavhudi, a tshi ambara zwiambaro zwi si na mashika, musidzana a sa di-gudisaho u tambisa tshelede. Arali muthannga u na dzipfunzo dza nntha hunzhi u toda-vho musidzana ane a funziwa ngauralo. Musidzana o tamiwaho u divha u shuma a sa bvafhi. U fulufhedzea kha zwothe zwine a ita, a na ngoho e mutendi vhukuma. Sedzani vha kale Bivhilini vho khetha hani musadzi. Vhalani Genesi 24. Mudinda wa Abrahamu o toda u shumiswa nga Mudzimu a tshi todela Isaaka musadzi. O humbela thabeloni u sumbedzwa o khethwaho nga Mudzimu. Na namusi ndi ndila yo fanelaho kha muthannga ane a vha mutendi. Hu songo khetha nama fhedzi, hu khethe na muya u vhuswaho nga Muya wa Mudzimu. 2. MUSIDZANA A NGA KHETHELA HANI MUFARISI?Musidzana a nga khetha-vho? Ee, fhedzi u khetha nga inwe ndila i sa faniho nga ya muthannga. Vhunga e ene ane a do maliwa, e ene ane a do vhingiwa, zwenezwo u fanela uri nga kudifarele kwawe u sumbedza zwavhudi uri ha tendi muthannga ane a si vhe na mikhwa yavhudi.
Vhasidzana, divhani zwauri ndi liga lihulu u khetha mufarisi ngauri ndi wa vhutshilo hothe. Zwi a vhavha arali tshivhili tshi ita mutalano nga u sa pfana. A zwi funiwi nga Mudzimu. Nga ndaelo yawe na phathutshedzo yawe vho vhinganaho vha vhathihi u swika lufuni.
Mihumbulo yanu ndi ifhio kha munna ane a toda u ni dzea?
3. NI TSHI KHETHA NI FANELA U SEDZA MINI?Hu na mbudziso dzine dza ni farisa uri ni do khetha nga ndila yavhudi: Maimo a muvhili:
Mikhwa:
Dzipfunzo:
Lutendo:
Lufuno:
4. NI TSHIMBIDZWE LUTENDONI NA THABELONI NI TSHI KHETHA MUFARISI.
Vhunga mafhungo aya a mahulwane, ngauri ni khou u do vhofhekanya nae u swika lufuni ni thome u rabela u bva zwino:
Nga zwothe todani u tshimbidzwa nga Kristo. Fhedzi ni divhe uri a ni koni u pfa u tshimbidzwa nga Yesu arali ni tshi pfuka milayo yawe.
"Tsha phanda todani muvhuso wa Mudzimu
"Difhelwa nga Yehova, u do U nea
|
|
|
|
Booklet on premarital guidance, Hanna Steffens, Jan 1997, www.hannasteffens.de
Heckenweg 5, D-28816 Heiligenrode, Phone/Fax: +49 (0)4206-383 |